به گزارش گیلان صدر، سارا حقیقی در جام جم نوشت: تالاب‌های گیلان از سرمایه‌های ارزشمند این استان محسوب می‌شوند و مدت‌هاست مدیریت شان با چالش‌های زیادی همراه است؛ تالاب‌هایی که از منظر زیبایی شناسی و طبیعت گردی، می‌توانند موج موج گردشگر به گیلان روانه کنند و دلیل رونق اقتصادی منطقه باشند.
حال این تالاب‌ها اما چندان خوب نیست، نفس شان مدت‌هاست به شماره افتاده و تصویر روشنی از روزگار خوش آینده پیش رویشان نیست. همین موضوع به دغدغه فعالان محیط زیست در جای جای کشورمان ، به‌خصوص در این استان سرسبز تبدیل شده است؛ دغدغه ای که به یک انتظار بزرگ می‌رسد و تمهیدات ویژه ای که باید برای احیای این تالاب‌ها در نظر گرفته شود و این روزها جای خالی شان، هر روز یک زخم جدید تر بر پیکر بی‌جان این تالاب‌ها می‌زند.آن هم درحالی‌که در کنوانسیون بین المللی رامسر ، تاکید بر استفاده خردمندانه از تالاب‌ها شده است، استفاده ای که این روزها رد و نشانی از خرد ندارد
انزلی در معرض سونامی
« تالاب‌ها زیست بوم‌هایی مولد، حساس و آسیب‌پذیرند و متاسفانه مادامی که روی این زیست بوم‌های حیاتی، قیمت گذاری نشود، ارزش آنها برای افراد جامعه شناخته شده نیست.»نسیم طواف‌زاده، یکی از فعالان محیط زیست گیلان، با اعلام این موضوع به ما از آسیب‌هایی می‌گوید که در طول سال‌های گذشته به تالاب‌های گیلان وارد شده. او با اشاره به وضعیت وخیم تالاب عینک رشت می‌گوید: تالاب شهری عینک دراصل آب‌بندانی است به مساحت تقریبی 38 هکتارکه افزایش جمعیت منطقه، ناکارآمدی و ناقص بودن سیستم جمع‌آوری فاضلاب شهری، موجب شده تالاب به‌صورت حوضچه‌ای برای تخلیه پساب دربیاید. درنتیجه این بخش از تالاب به خاطر قرار گرفتن در حوزه شهری و تجمع آلاینده‌های گوناگون و کاربری‌های نامعقولانه با کاهش ارزش زیستگاهی مواجه بوده است.
این فعال محیط زیست تصریح می‌کند: نگاهی به وضعیت امروز تالاب‌ها در استان گیلان به ما نشان می‌دهد قواعد کنوانسیون بین المللی رامسر درباره بیشتر تالاب‌های ما رعایت نمی‌شود، نه خبری از استفاده خردمندانه است و نه بهره برداری پایدار ویکی از مهمترین دلایل این اتفاق ، این است که تالاب‌ها به ندرت در سیاست‌های ملی مدیریت منابع طبیعی، مثل آب، جنگل، کشاورزی یا دیگر بخش‌ها به‌طور صریح مطرح می‌شوند.
او به چالش‌های تالاب انزلی هم اشاره می‌کند، از ورود پساب‌های صنعتی، کشاورزی و خانگی در مسیر رشت تا بندرانزلی گرفته تا ورود شیرابه زباله از بزرگ‌ترین دفنگاه شمال کشور (سراوان) و همچنین ، افزایش ورود رسوب به داخل تالاب به دلیل تخریب جنگل‌های بالادست، تجاوز به حریم تالاب و … چالش‌هایی که وقتی کنار هم قرار می‌گیرند، روزگار خوبی را برای این تالاب و ساکنان اطرافش پیش رو نمی آورند وطواف زاده در همین زمینه هشدار می‌دهد:
انزلی به‌عنوان دومین شهر بزرگ استان گیلان در کنار این تالاب واقع شده، این تالاب با توجه به موقعیت ساحلی خود، ضربه گیر عمیق شهر بوده و در صورت خشک شدن یا تخریب آن با هر باران موجی مانند سونامی شهر انزلی را در می‌نوردد.
بحران تغییر کاربری اراضی تالابی
برای محمد مه‌رو، فعال محیط زیست و مدیرعامل انجمن رفتگران طبیعت استان گیلان، چالش تالاب‌های این استان، دغدغه ای چند ساله است. او در این باره می‌گوید:در سال‌های گذشته به دلیل دخل و تصرف انسانی و تغییر مداوم کاربری و مرغوبیت اراضی تالابی این مناطق ابتدا با درختکاری یا ایجاد شالیزار تصرف می‌شد و بعد این مناطق به دلیل ضعف در نظارت در کنار عدم تعیین حدود و مرز مناطق با سازه‌های بتونی به مناطق مسکونی تبدیل می‌شدند که به عقیده من یکی از دلایل بزرگ این تغییر کاربری اراضی تالابی، در کنار وضعیت اقتصادی و عامل رفع نیازهای معیشتی جامعه محلی، بحث دردسترس بودن این راضی و حفاظت نشدن کافی از آنهاست.
آن هم درحالی‌که با توجه به قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست هرگونه دخل و تصرف در اراضی چهارگانه ممنوع بوده و سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان قائم مقام قانونی دولت وظیفه مدیریت و حفاظت از این اراضی را به عهده دارد.»
فرسایش خاک و عامل انسانی
فرسایش خاک به عنوان یکی دیگر از متهمان از‌بین‌رفتن تالاب‌های گیلان شناخته می‌شود و مه رو درباره این عامل می‌گوید: «چرای مفرط دام، فقدان انجام عملیات آبخیزداری در بالادست و جنگل تراشی‌های ناشی از قاچاق چوب و اجرای طرح‌های جنگل داری بدون احیای مناطق برداشت شده، باعث شد مقاومت خاک در برابر بارندگی‌های استان گیلان کاهش پیدا کند و ما شاهد سیلاب در بالادست و ارتفاعات حوزه آبخیز تالاب‌ها باشیم.
در کنار اینها برداشت بدون ضابطه شن و ماسه و عدم نظارت بر فعالیت پیمانکاران که عمدتا با برداشت بیش از حد مجوز همراه است هم موجب آسیب به رودخانه‌های استان شده ؛ رودخانه‌هایی که بخش مهمی از اکوسیستم‌های تالابی بوده و زایشگاه ماهیان کوچ رو هستند.به این ترتیب حمل رسوبات از بالادست توسط رودخانه‌ها و درنهایت تخلیه در تالاب‌ها موجب خشکیدگی بسیاری از تالاب‌های گیلان در دراز مدت شده است.»این فعال محیط زیست به عامل انسانی هم در به‌وجود آوردن چالش برای تالاب‌های گیلان اشاره می‌کند و می‌گوید:
«یکی دیگر از چالش‌های تالاب‌های گیلان، صید و شکار غیرمجاز است که در سال‌های اخیر به دلیل افزایش جمعیت و افزایش نیاز به منابع پرندگان و ماهیان، فرصتی برای بازسازی و تجدید به طور طبیعی در این تالاب‌ها به‌وجود نیامده است. با وجود این، بار بالای آلایندگی‌های ناشی از فاضلاب‌های انسانی، بیمارستانی و صنعتی هم ، قدرت خودپالایی را از تالاب‌های گیلان گرفته است.»مه‌رو در توضیح بیشتر می‌گوید: «به دلیل آلودگی و ورود انواع فاضلاب حاوی فسفات و نیترات، تالاب‌ها با پدیده پر غذایی مواجه شده اند و رشد گیاهان در آنها سرعت گرفته است که همین موضوع موجب خشکیدگی تالاب‌ها و از دست رفتن پهنه‌هایآبی می‌شود.»
موج تخریب؛ از انزلی تا جوکندان
گیلان تالاب کم ندارد، اما سه تالاب بین المللی این استان ، نام ایران را در سطح جهان مطرح کرده اند. سه تالاب انزلی ، پارک ملی بوجاق و تالاب امیرکلایه. ساسان کفایی، مدیر کل حفاظت محیط زیست گیلان درهمین رابطه به ما می‌گوید: «این تالاب‌ها به همراه تالاب استیل در آستارا، جوکندان در تالش و تالاب آق در مجموعه پناهگاه حیات‌وحش لوندیل از زیستگاه‌های مهم برای پرندگان در منطقه هستند،گرچه تعریفی که کنوانسیون رامسر از تالاب ارائه کرده جامع تر است و بر اساس این تعریف، بخش‌های زیادی از جلگه گیلان تالاب محسوب می‌شود. »
کفایی مشکلاتی را که مدت‌هاست دامنگیر تالاب‌های گیلان شده تایید می‌کند و می‌گوید این تالاب‌ها همانند تالاب‌های سایر نقاط جهان درحال طی کردن مراحل و فرآیند توالی خود هستند. او با این حال تایید می‌کند فعالیت‌های مختلف انسانی ، باعث شده فرآیند توالی این تالاب‌ها نسبت به روند طبیعی خود تسریع بیشتری پیدا کند.
تالاب‌های گیلان رنجورند و این رنج به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان، دلایل مختلفی دارد: « مشکلات و تهدیدهای تالاب‌ها با یکدیگر تفاوت دارند و هر تالاب به تناسب موقعیت قرارگیری، تهدیدها و مشکلات مربوط به خود را دارد. اما می‌توان گفت،پرغذایی و افزایش حجم توده گیاهان آبزی، ورود پساب‌های صنعتی، خانگی و کشاورزی، حجم زیاد رسوبات ورودی، دستکاری‌های انسانی در کل حوزه آبخیز تالاب، ورود گونه‌های مهاجم گیاهی و جانوری، تصرف اراضی، شکار و صید غیرمجاز، کاهش سطح تراز آب دریای خزر و آتش‌سوزی از مهمترین مشکلات عمده تالاب‌های گیلان هستند.»
این مقام مسؤول در نهایت برای خروج از این وضعیت بحرانی به اجرای یک طرح برای احیای تالاب‌ها اشاره می‌کند؛ پایش با استفاده از فناوری‌های نوین و در توضیح بیشتر می‌گوید: «با تلاش‌های انجام گرفته توسط سازمان حفاظت محیط زیست قرار است به زودی و برای نخستین‌بار، پایش و تهیه تصاویر هوایی، نقشه تراز ارتفاعی و نقشه کاربری اراضی تالاب انزلی با روش‌های سنجش از دور و به کمک تصویربرداری هوایی از پهپاد سرنشین‌دار انجام شود. این طرح در چند تالاب ایران انجام گرفته یا در حال اجراست و در تالاب انزلی نیز به زودی انجام خواهد شد.»
حفاظت از تالاب‌ها در جهت حفظ حیات
ضرورت حفاظت از تالاب‌ها به عنوان یکی از دارایی‌ها و ظرفیت‌های ارزشمند استان گیلان، موضوعی است که مورد توجه معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان هم قرار گرفته است. تا جایی که علی اکبری مقدم، حفاظت از تالاب‌ها را تلاشی در جهت حفظ حیات می‌داند و بر ضرورت توجه به نقش جوامع ملی در حفاظت از تالاب‌ها تأکید می‌کند.
اکبری مقدم درباره کاهش عمق تالاب انزلی هشدار می‌دهد و می‌گوید این وضعیت ، دستاورد ورود رسوبات به این بستر است.این مقام مسؤول با تایید نقش شهروندان و جوامع محلی در حفاظت ازتالاب‌های محلی، بر ضرورت لایروبی تله‌های رسوب‌گیر توسط اداره کل محیط زیست استان هم تاکید می‌کند و می‌گوید:
«در جلسات برگزار شده پس از گزارش دستگاه‌های اجرایی و اعلام اقدامات انجام شده به‌خصوص درباره احیای تالاب انزلی، مقرر شد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در زمینه آبخیزداری حوضه‌های آبریز تالاب، طرح‌های مصوب خود را در سال‌جاری اجرایی کند. همچنین با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، مقرر شد آب منطقه استان نسبت به ارسال مصوبه تعیین حد بستر تالاب به وزیر نیرو اقدام کند تا مشکل این بخش روستاهای واقع در محدوده فعلی تالاب‌ها رفع شود.
