یکی از تکالیف متعارف زوج نسبت به زوجه پرداخت نفقه زوجه توسط زوج می باشد .به محض این که عقد نکاح به طور صحیح بین زن و مرد منعقد شد، زن و مرد مکلف به انجام وظایفی هستند که در شرع و قانون برای آنها مشخص شده است یکی از این تکالیف ، تمکین زن در برابر شوهر است که متقابلا مرد را ملزم به پرداخت نفقه به زن می کند نفقه برای زن یک حق و برای مرد یک تکلیف تلقی میشود
طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه زوجه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن ، پوشاک ، خوراک ، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض
منظور از نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن این است که مرد موظف است همه نیازهای زن را بر اساس عرف جامعه انجام دهد علاوه بر این ، در صورتی که زن به مواردی احتیاج داشته باشد که خارج از عرف است ، اما متناسب با شأن او میباشد باز هم مرد موظف به تأمین این موارد خواهد بود . برای مثال اگر زن از خانواده ای است که عادت به خادم یا کارگر در منزل داشته باشد مرد باید برای زن خادم اختیار کند
اما تحقق مهریه زوجه از سوی زوج دو شرط اساسی دارد
۱_عقد دائمی باشد.
۲_زن از مرد تمکین نماید
تمکین زن از مرد یعنی انجام وظایف زوجیت مانند اطاعت از مرد و انجام امور خانه و فرزند مشترک، نظافت، آشپزی و غیره که به آن تمکین عام گفته می شود که در مقابل تمکین خاص قرار دارد که شامل رابطه زناشویی و تامین نیازهای زناشویی می شود
طبق ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی «در عقد دائم، نفقه زوجه بر عهده زوج است». بنابراین در ازدواج موقت به زن نفقه تعلق نمی گیرد مگر این که در زمان عقد شرط شود که زوج ماهیانه مبلغی را به عنوان نفقه به زوجه بپردازد
در خصوص شرط دوم تحقق مهربه که به آن تمکین گفته میشود باید به این نکنه اشاره کنم که تمکین باید به طور کامل و در هر مکان و زمان باشد اعم از تمکین عام و تمکین خاص لذا تمکین ناقص به این شکل که مدتی تمکین کند و مدتی تمکین نکند ملاک تحقق نفقه نیست بر همین اساس در ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی آمده است: «هرگاه زن بدون مانع شرعی از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود
مانع شرعی یعنی: اگر زن به دلیل عذر شرعی مانند در احرام بودن یعنی در سفر زیارت خانه خدا و اعتکاف بودن و یا به واسطه عذری مانند بیماری نتوانست از مرد تمکین کند، باز هم مستحق نفقه می باشد. یعنی اگر در این شرایط از شوهر تمکین نکند باز هم مرد باید به او نفقه پرداخت کند چون ممانعت زن در این موارد عمدی نبوده بلکه مانع شرعی و بواسطه مشکلی است که برای زن بوجود آمده است بنابراین در چنین شرایطی که مانع شرعی باشد زن مستخق نفقه خواهد بود و نفقه او از سوی مرد نباید قطع شود.
اما اگر زوجه عامدا و از سر عناد و لجبازی با زوج از وی تمکین نکند به او نفقه تعلق نمیگیرد زیرا شرایط تحقق نفقه تمکین از سوی زوجه است به زنی که تمکین نکند ناشزه گفته میشود شراط نشوز عامل سقوط نفقه و حتی اجرت المثل آن خواهد بود
در خصوص نحوه محاسبه نفقه نیز باید عرض کنم که :کارشناس تعیین نفقه در دادگاه با توجه به عوامل مختلفی چون سن ، وضعیت و جایگاه خانوادگی و اجتماعی و همچنین نیازهای زن ، اقدام به محاسبه نفقه زن می نماید و دادگاه با توجه به نظریه کارشناس میزان نفقه زن را تعیین و حکم به پرداخت آن می دهد
بر حسب ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی نفقه زن مقدم بر نفقه اقارب(نزدیکان) است. بر اساس این ماده، در صورت بودن زوجه و یک یا چند نفر از افراد واجب‌النفقه دیگر، نفقه زوجه مقدم بر سایرین و حتی فرزتدان خواهد بود.
همچنین زن می‌تواند نفقه معوقه یعنی زمان گذشته خود را مطالبه و برای وصول آن در دادگاه اقامه دعوی کند اما فرزندان و خویشاوندان نسبی فقط نسبت به آینده می‌توانند مطالبه نفقه کنند یعنی مطالبه نفقه برای فرزند از شروع شکایت محاسبه و نسبت به گذشته نمیتوان مطالبه نفقه نمایند در صورتیکه در خصوص زوجه نفقه گذشته و آینده قابل پرداخت است
در همین راستا ، در ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی گفته شده که زوجه در هر حال می‌تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوا کند و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتاز بوده و در صورت افلاس و ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر غرما (طلبکاران)خواهد بود اما اقارب(فرزندان و خویشان نسبی) فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه کنند
