اختصاصی/ گیلان‌صدر: گیلان در وضعیت خطرناک است؛ نه بحران، بلکه فاجعه‌ای گسترده در حال وقوع. سرطان دیگر برای این استان تنها یک بیماری نیست؛ یک واقعیت روزمره است. بنا به گزارش‌هایی از سوی دانشگاه علوم پزشکی گیلان و رسانه‌ها، استان در صدر استان‌های کشور با بیشترین شیوع سرطان‌های دستگاه گوارش قرار دارد.
با این حال، هیچ «وضعیت اضطراری سلامت» اعلام نشده است. نه ستاد بحران زیست‌محیطی تشکیل شده، نه بودجه ویژه‌ای برای پیشگیری اختصاص یافته، نه هماهنگی میان دستگاه‌ها دیده می‌شود.
در حالی که مسؤولان استان بارها به «مسئله‌محور شدن گیلان» اشاره کرده‌اند — از جمله هادی حق‌شناس، استاندار گیلان — بودجه‌ها همچنان صرف همایش‌ها، اجلاسیه‌ها، کنگره‌ها و مراسم بدون خروجی ملموس می‌شود: از اجلاسیه نماز، همایش پیرغلامان با حضور مهمانان خارجی، کنگره هشت‌هزار شهید با بودجه صدها میلیاردی، کنگره میرزا، تا هزینه‌های هنگفت تاسیسات موسوم به «ایجاد جهنم» در فومن و غیره.
واقعیت تلخ این است که در گیلان، هیچ اولویت‌بندی روشنی برای مسائل وجود ندارد. نه در سلامت، نه در محیط زیست، نه در زیرساخت‌ها. تصمیم‌ها بر اساس ضرورت و فوریت مردم نیست؛ بر اساس نمایش، مناسبت و رضایت سیاسی گرفته می‌شود.
حتی اگر بودجه‌های سلامت به استان گیلان سرازیر شود، تجربه نشان داده افزایش منابع به‌تنهایی کمکی به مردم نمی‌کند. شبکه درمان استان تحت سلطه مناسبات ناعادلانه، باندها و رانت‌خواران قرار دارد؛ افزایش بودجه صرف تقویت این شبکه‌های مافیایی می‌شود و نه نجات جان مردم. در این سیستم، درمان برای سودجویان مهم‌تر از سلامت واقعی مردم است. صرف بودجه بدون اصلاح رویه‌ها، نتیجه ملموس و کاهش مرگ‌ومیر ایجاد نمی‌کند.
تناقض‌ها و عملکرد نمایندگان
جبار کوچکی‌نژاد، نماینده چهار دوره رشت، طی بیش از یک دهه نمایندگی، شاهد بروز و تشدید بحران فاضلاب شهری بوده است. با این حال، اقدام عملی ملموسی برای حل این مشکل انجام نشده. او در مراسمی مدعی شد «تمامی اعتبارات لازم جهت ایجاد تاسیسات فاضلاب شهر رشت تأمین شده است». چند ماه قبل‌تر گفته بود «۶ هزار میلیارد تومان دیگر نیاز است» و سپس «حداقل ۱۰ هزار میلیارد تومان». اگر بودجه‌ها واقعاً تأمین شده بود، چرا هنوز بخش بزرگی از محله‌های رشت زیر پوشش کامل شبکه فاضلاب نیستند؟
فاضلاب، رودخانه‌ها و تالاب؛ چرخه مرگ خاموش
رودخانه‌های زَرجوب و گوهررود که زمانی نشانه زندگی و سبزی استان بودند، امروز بخش عمده‌ای از فاضلاب شهری و پساب صنعتی را به سمت تالاب انزلی می‌برند. شبکه فاضلاب شهری رشت تا کنون تنها حدود ۵۸ درصد پیشرفت داشته است.
بسیاری از محلات حاشیه شهری هنوز تحت پوشش کامل شبکه فاضلاب نیستند و فاضلاب خانگی و بیمارستانی مستقیماً وارد زمین‌های کشاورزی، آب‌های سطحی و منابع زیرزمینی می‌شود. این چرخه، سلامت مردم را به‌شدت تهدید می‌کند.
چرا گیلان در صدر سرطان‌های گوارشی است؟
کارشناسان محیط‌زیست و پزشکان گوارش معتقدند منشأ بسیاری از سرطان‌های گیلان، زیست‌محیطی است؛ ترکیبی از آلودگی فاضلاب، خاک، آب و محصولات کشاورزی آلوده. سرطان روده بزرگ در گیلان، در مقایسه با میانگین کشوری، شیبی حدود سه برابر دارد.
هشدار ویژه: جوانان، سالمندان و نیروی انسانی در خطر
اگرچه آمار رسمی دقیق از کودکان و جوانان مبتلا به سرطان منتشر نشده، اما شواهد نگران‌کننده‌اند: سن ابتلاء برخی سرطان‌ها به زیر ۳۰ سال رسیده است. از سوی دیگر، سالمندی استان — که یکی از بالاترین نسبت‌ها در کشور است — باعث شده جمعیتی با حساسیت بالا نسبت به بیماری مواجه باشیم.
ترکیب سالمندی گسترده، شیوع بالا، درگیر شدن جوانان، و کاهش نرخ تولد — یعنی نیروی انسانی که قرار بود آینده‌ساز استان باشد، در خطر جدی است.
چرا باید «وضعیت اضطراری سلامت» اعلام شود؟
جمعیت سالمند بالا = آسیب‌پذیری بیشتر
شیوع چشمگیر سرطان‌های گوارشی و روند افزایشی آن
ورود مداوم آلودگی زیست‌محیطی به آب، خاک و محصولات غذایی
این سه عامل با هم، شاخص‌های معمول برای اعلام وضعیت اضطراری سلامت را محقق می‌کنند. منابع استان تا امروز پراکنده و ناکافی صرف شده‌اند؛ در حالی که تعداد مبتلایان، روند و شدت مساله، هر روز افزایش می‌یابد.
پیشنهادات فوری عمل
۱. اعلام رسمی وضعیت اضطراری سلامت زیست‌محیطی در گیلان.
۲. تشکیل «ستاد یکپارچه بحران سلامت و محیط‌زیست» با اختیارات ویژه.
۳. تخصیص فوری بودجه برای تکمیل شبکه فاضلاب شهری رشت و سایر شهرها.
۴. بستن سریع مدخل‌های آلاینده بزرگ (رودخانه‌ها، شیرابه‌ها) و پایش منابع آب و خاک.
۵. بازنگری در نحوه هزینه‌کرد بودجه‌های سلامت با محور شفافیت و پاسخگویی.
