نویسنده و پژوهشگر گیلان، گفت: این استان از استان‌های پیشرو در زمینه نگارش خاطرات و تاریخ شفاهی جنگ است.
گیلان صدر: ۲۶ مرداد در تقویم ایرانیان روزی است که یادآور جغرافیایی وسیع از اشک‌ها و لبخندهاست. روزی که از بازگشت آزادگان به وطن و پایان سال‌ها انتظار نشان دارد. بیش از سه دهه پیش آنها که راه رسیدند، سینه‌هایشان آکنده از حرفهای بسیار بود، روایت سال‌های سیاهی که در اسارتگاه‌های دشمن گذراندند و داستان انبوه زخم‌هایی که بر جسم و جانشان نشسته بود. حکایتی که باید بر صفحات سپید کاغذ نقش می‌بست تا برای فرداها باقی بماند.
«جمشید عباسی» شاعر، نویسنده و پژوهشگر گیلانی درباره اهمیت حفظ خاطرات آزادگان اظهار کرد: فارغ از هر نوع جانبداری‌های جناحی مرسوم و ژست‌های روشنفکری باید اذعان داشت که ما از آدم‌هایی حرف می زنیم که یک بار، یک تصمیم دشوار گرفتند.
وی با بیان اینکه از کسانی صحبت می‌کنیم که بدون اغراق به آنها مدیون هستیم، افزود: بی تعارف بگویم همت می‌خواهد و دل و شهامت. یعنی وقتی میدانی بجایی می‌روی که تعادلی بین توانمندی از نظر لجستیکی در دو سوی کارزار وجود ندارد، عقل و محاسبات مدنی دیگر جایگاهی ندارد و تنها باید با دل در این مسیر رفت.
عباسی با اشاره به اینکه کسانی که این راه را برگزیدند؛ قدری جنس آنها با ما فرق می‌کرد، گفت: هر چند از ما بودند و از میان ما برخاستند و رخصت میدان گرفتند. باید بپذیریم که خیلی از این آدم‌ها درس‌هایی برای فردای ما هستند. در واقع سلوک و سرگذشت آنها، آموزه‌های بسیاری برای ما و آیندگان وجود دارد که نیازمند ثبت و ضبط در فرم مستندات متنی، تصویری، نمایشی، موسیقایی و … است.
وی ادامه داد: شاید امروز این ضرورت به چشم نیاید اما از مطالعه آنچه باقی خواهد ماند، می‌توان به اطلاعات ارزشمندی از باورها، روابط انسانی، ساختار سازمانی، گرایشات و تنوع آنها در بین رزمندگان، دیدگاه‌ها و طیف بندی اجتماعی، اطلاعات جفرافیایی- سیاسی، تمایلات اخلاقی، مدیریت در شرایط بحران، همدلی‌ها و پشتیبانی‌ها، ساختار خانوادگی و روابط انسانی در همه وجوه و بسیاری دیگر از جنبه‌های آگاهی به طور مستقیم و غیر مستقیم رسید که به مخاطب منتقل می‌شود.
عباسی تصریح کرد: این رخدادها تجربیات گرانی است که می‌تواند گنجینه‌ای برای آیندگان باشد؛ همانطور که ما امروزه بسیاری از دانسته‌های خود را از متون کهن کسب کرده ایم.
نگاهی به اوضاع و احوال تولید آثار
این پژوهشگر درباره وضعیت آثار تولید شده در عرصه خاطرات آزادگان نیز گفت: کارهای بسیاری صورت پذیرفته اما این عرصه به اندازه‌ای گسترده است که هنوز ناگفته‌های بسیاری برای کلمه شدن انتظار می‌کشند. اتفاقاً گیلان یکی از استان‌های پیشرو در زمینه نگارش خاطرات و تاریخ شفاهی جنگ بوده و کماکان این تلاش‌ها همچنان تحت حمایت نهادهای مسئول در حال پیگیری است.
وی با بیان اینکه نویسندگان با گرایشات فکری متفاوتی هم در این عرصه قلم می‌زنند، یادآور شد: شاید بسیاری از مرزبندی‌های ظاهری نتوانسته بین یک وظیفه ملی و تعهد نویسنده در قبال اسطوره‌های سرزمینش شکاف ایجاد کند. حال از زوایای متفاوتی به بازماندگان جنگ و حوادث آن و تلخی‌های آن پرداخته می‌شود.
عباسی با اشاره به اینکه به عبارتی نوعی بالندگی با سمت و سوی حقیقت نگاری در جامعه نویسندگان تسری پیدا کرده است، ادامه داد: آثار ارزشمند بسیاری با ظرفیت‌های ادبی و بصری غنی و پرباری در شرایط کنونی در دسترس است و هرچه می‌گذرد از لحاظ فنی و علمی شکوفاتر می‌شوند.
پرهیز از حرکت‌های جزیره‌ای
عباسی در پاسخ به این سوال که روش مطلوب برای جمع آوری و حفظ خاطرات آزادگان چیست، اظهار کرد: باید نگارش در این زمینه تابع یک استراتژی جامع و بلند مدت باشد تا از روایت‌های موازی و حرکت‌های جزیره‌ای پرهیز شود.
وی با بیان اینکه به نظر می‌رسد که ما راهبرد جامعی برای ثبت رخدادهای جنگ تدوین نشده است راهبرد جامعی برای ثبت رخدادهای جنگ تدوین نکرده ایم، اضافه کرد: اگر دقت کنیم کتاب‌ها از رخدادهای بیشماری روایت می‌کنند که گاهی ارتباطات زمانی و مکانی آنها کشف نمی‌شود و یا استنادات ضعیفی دارند و حتی برخی روایت‌ها به سلیقه نویسندگان آغشته شده و دچار تناقض روایت شده اند که اگر زمان بگذرد و اصلاحی صورت نگیرد برای مطالعات تاریخی کار را دشوار خواهد کرد.
عباسی که نگارش کتاب‌هایی چون «ایمان سرخ»، «هفت ستون»، «قمری در قفس خاک»، «باران ناگهان» و «نباید هایی که باید باشد» را در کارنامه ادبی خویش دارد، درباره نکاتی که نویسندگان فعال در حوزه تاریخ شفاهی باید مد نظر خویش قرار دهند، بیان کرد: نخستین و مهم‌ترین شاخصی که باید مورد توجه قرار گیرد، اصالت روایت است.
وی با بیان اینکه در مرحله دوم نویسنده باید از نگاه سلیقه‌ای و جانبدارانه پرهیز کنند، گفت: باید توجه داشته باشیم که قضاوت کار ما نیست و روایتگری بی‌طرف باشیم.
عباسی با تأکید بر اینکه تاریخ باید همانند گونه که رخ داده شده ثبت شود، ادامه داد: تحلیل روایت باید به متخصصان امور سپرده شود. برداشت از روایت تاریخی نیز بستگی به ظرفیت ذهنی مخاطب و توانایی زبانی نویسنده دارد. این تعامل اگر منجر به همگرایی کارآمدی شود بسیار تأثیر شگرفی در بلوغ جامعه مخاطب خواهد داشت.
دشواری‌ها و کاستی‌ها
عباسی درباره مشکلاتی که فعالان تاریخ شفاهی در زمینه نگارش خاطرات رزمندگان و آزادگان با آن مواجه هستند نیز گفت: گسستی که بین نسل جنگ و نسل امروز ایجاد شده، رسیدن به زبان مشترک و از آن مهم‌تر، ایجاد حس مشترک را دشوار می‌کند.
وی همچنین با اشاره به اینکه باید توجه داشت که پتانسیل پایین از نظر مصاحبه، حرفهای و کاربلد موجب مغفول ماندن بسیاری از حوادث جنگ می‌شود، ادامه داد: از سوی دیگر کمتر به آسیب شناسی روایتگری و خاطره نگاری پرداخته می‌شود، در حالی که ما بسیار به نقد و کالبد شکافی آثار فعلی نیازمندیم.
پژوهشگر و نویسنده گیلانی در ادامه با بیان اینکه توانایی ذهنی بسیاری از راویان از نظر در حال تحلیل رفتن است، اظهار کرد: این موضوع ممکن است برخی از حوادث و رخدادها را مخدوش کند همچنین بسیاری از راویان حضور در جبهه را یک وظیفه می‌دانند و به سختی حاضرند در مورد آن حرف بزنند.
عباسی با تاکید بر اهمیت بهره‌مند بودن نویسندگان این عرصه از تبحر لازم، بیان کرد: ضعف دانش فنی برخی از نویسندگان موجب تنزل وجاهت یک رخداد یا مخدوش شدن درخشندگی یک پدیده تاریخی می‌شود. ضعف دانش فنی برخی از نویسندگان موجب تنزل وجاهت یک رخداد یا مخدوش شدن درخشندگی یک پدیده تاریخی می‌شود.
همچنین در مواردی آمیختن روایت از سر دلسوزی با مباحث ایدئولوژیک منجر به ایجاد تعارض ذهنی در خواننده می‌شود، ادامه داد: موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت این است که پرداخت تکراری یک اتفاق از نگاه و منظر و قلم چند نویسنده موجب برخی تناقضات و دلزدگی می‌شود./مهر
