گیلان صدر: از باغ محتشم به سمت خیابان پرستار که برویم ، پس از گذر از چهارراه پرستار ، نرسیده به میدان فرهنگ به اداره جهاد کشاورزی خواهیم رسید.
پس از ورود از درب اصلی این اداره داخل محوطه سازمان جهاد کشاورزی به یکی از بناهای ارزشمند معماری ، تاریخی و صنعتی گیلان می رسیم. این بنای تاریخی رشت مربوط به اولین کارخانه گونی بافی ایران است. که سالهاست به دلیل بی توجهی ، عدم سرکشی و عدم گزارش کارشناسی به جهت مرمت در معرض تخریب قرار گرفته است.
سالهاست صدای سوت کارخانه «سیستوب» در شهر رشت شنیده نمی شود. وقتی ۳بار در روز صدای سوت کارخانه که در انتهای برج بلندی تعبیه شده بود در شهر می پیچید ، کارگران متوجه آغاز و پایان شیفت کاری خود می شدند.
این بنای تاریخی در بهمن ماه ۱۳۸۸ به شماره ۲۹۳۱۷ از سوی میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
متاسفانه هم اکنون بخشی از سازه کنار آن نیز توسط سازمان جهاد کشاورزی رشت برای ساخت پارکینگ خودروهای کارکنان و مراجعان به سازمان کاملا تخریب شده است.
روزنامه دنیای اقتصاد در شماره منتشر شده در سال ۱۳۹۷ هم به این معضل اشاره داشته است. تخریب بخشی از سازه کناری کارخانه گونی بافی رشت، نمونه دیگری از بی‌توجهی اداره کل میراث فرهنگی گیلان برای حفظ و حراست درست از آثار تاریخی ثبت شده این استان در فهرست آثار ملی ایران را نمایان می‌سازد.
این معضل عدم کارشناسی دقیق ، حفظ و حراست از بناهای معماری ، تاریخی در گیلان سالهاست ادامه دارد و در سایه ی بی توجهی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان بارها شاهد نابودی بناهای ارزشمند معماری ، تاریخی در گیلان شده ایم.
در کتاب تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران نوشته ی حسین محبوب اردکانی ، انتشارات دانشگاه تهران ذکر شده است ؛ مواد اولیه این صنعت کنف و سایر الیاف گیاهی است که در نواحی ساحلی دریای خزر به عمل می آید. نخستین کارخانه گونی بافی در سال ۱۳۱۳ در شهر رشت تاسیس شد. این کارخانه توسط شرکت سهامی تجارتی و صنعتی گیلان و مازندران تاسیس شد. تاریخ تاسیس شرکت بهمن ۱۳۰۹ است، ولی در خرداد ۱۳۱۰ شروع به کار کرده است.
سرمایه شرکت هشت میلیون ریال منقسم به هشت هزار سهم یک هزار ریالی بوده که تماما پرداخت شده بود. کلیه ماشین‌آلات کارخانه که از انگلستان خریداری شده بود و مخارج خرید و حمل‌ونقل و سوار کردن کارخانه و بهای موتورها و دینام‌ها و الکتروموتورها و نصب آنها و قیمت زمین و هزینه ساختمان جمعا در حدود ۶۶۲۲۴۰۰ ریال شد. مجموع ماشین‌آلات کیسه‌بافی این کارخانه ۷۶ دستگاه بود و مجموع دوک‌های ماشین‌های ریسندگی و تابندگی کارخانه ۹۵۰ عدد بود. به علاوه کارخانه دو موتور هر یک به قوه ۲۲۵ اسب و یک موتور به قوه ۶۰ اسب داشت که مجموعا ۵۱۰ اسب میشد. کارخانه مزبور در آغاز تاسیس سالانه دو میلیون و نیم متر پارچه کیسه و لفاف به عرض ۱۴۰ سانت و ۶۶ هزار کیلو نخ کلاف و قندی محصول داشت که با ۵۰۰ نفر کارگر در شبانه‌روز کار حاصل میشد. کارخانه در زمینی به مساحت ۳۵۰۰۰ گز(واحد اندازه گیری قدمی) مربع ساخته شده بود و مجموع اراضی زیربنای ساختمان آن ۷۵۰۰ گزمربع بود.
ساختمان کارخانه در مهر ۱۳۱۱ به پایان رسید و کارخانه ساعت یک بعد از ظهر روز شنبه ۲۵ فروردین ۱۳۱۳ افتتاح شد. در سال ۱۳۱۵ کارخانه از جهت ماشین و قوای محرکه یک‌برابر بزرگ‌تر شد، یعنی هیات‌مدیره سفارش ۷۶ دستگاه ماشین‌آلات جدید داد. در ۳۱ شهریور ۱۳۳۳ مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت، سرمایه شرکت را از ۳۰ میلیون ریال به ۴۵ میلیون ریال افزایش داد.
در دهه ۳۰ خورشیدی این کارخانه دچار نابسامانی و بحران شد و روبه ورشکستگی رفت، به‌طوری‌که در سال ۱۳۳۸ نیز میان کارخانه و شهرداری رشت بر سر عوارض اختلاف بود که به ۱۱۰ ماه تقسیط شد. این کارخانه با افزایش ماشین‌آلات شرکت نساجی و به کار افتادن کارخانه محمودآباد که دیناری عوارض نمی‌پرداخت و پنج سال نیز از مالیات معاف بود، دچار رقابت سخت شده بود و در آخر هم در سال ۱۳۴۲ شهرداری رشت به علت عدم پرداخت بدهی در مقام توقیف و فروش کارخانه برآمد و آگهی فروش آن را منتشر کرد.
اکنون این بنای تاریخی که جز اولین مراکز صنعتی سرمایه گذاری رشت محسوب میشد با بی مهری سازمان میراث فرهنگی گیلان روز به روز روند تخریبش طی می شود.
و سازمان ذی ربط هیچ گونه کارشناسی جهت حفظ و مرمت این بنای تاریخی به کار نمی‌گیرد.
بنای تاریخی کارخانه گونی بافی رشت تنها نمونه ثبت شده معماری استان گیلان در زمینه صنعت این استان می باشد و برای عدم تخریب کامل این بنا باید هرچه سریعتر اقداماتی از سوی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان صورت گیرد.
قسمت بالای این بنا همان استوانه ی نارنجی بالای برج که از دور پیداست و در شنیده ها آمده است که تا همین ۲۰ و اندی سال پیش نیز آب محلات پیرامونش را تامین می نمود.
این کارخانه در زمان جنگ ۸ ساله ایران و عراق، گونی های کنفی مورد نیاز سنگر سازی را در جبهه تولید می کرد.
این بنای تاریخی تا سال ۱۳۸۳ سرپا بود و برف سنگین آن سال به قسمتهای مختلفی از سقف و بدنه ی این برج تاریخی آسیب های جدی وارد نمود.
از دیرباز در این استان وقتی کَمر یه مرکز تولیدی ، صنعتی می شکند و جای آن یک فضای اداری تاسیس می شود ، عواملی دست به دست هم می دهند تا هم کشت کنف در گیلان بخشکد و هم یک مرکز تولید گونی کنفی در استان نابود شود. و با بی توجهی سازمان میراث فرهنگی پس از ثبت این بنای تاریخی ارزشمند در حفظ آن باید بار دیگر شاهد نابودی یک بنای تاریخی ، معماری در گیلان و رشت باشیم.
امید این است با توجه بیشتر سازمان میراث فرهنگی گیلان و وجود کارشناسی های مرمت و پیگیری مسئولین وقت استان قبل از تخریب و نابودی کامل این بنای تاریخی-صنعتی سریعتر شاهد مرمت این بنای ارزشمند تاریخی شهر باشیم.
